Ψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις ψυχικές εκδηλώσεις (όπως, μνήμη, αντίληψη, κίνητρα συμπεριφοράς, συναισθήματα, αξίες κ.ά). Στόχος της είναι παρατήρηση, αξιολόγηση και κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως αυτή εκδηλώνεται στις διάφορες πτυχές της ζωής. Η αλλαγή-τροποποίηση της συμπεριφοράς, όταν αυτή εμφανίζεται δυσλειτουργική και προκαλεί επιπρόσθετο ψυχικό βάρος στο άτομο, εντάσσεται επίσης στους κεντρικούς στόχους της Ψυχολογίας.
Καθώς η ανθρώπινη συμπεριφορά επεκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων, στην επιστήμη της Ψυχολογίας περιλαμβάνονται διάφοροι κλάδοι- ειδικότητες, που εστιάζουν την προσοχή τους στη μελέτη συγκεκριμένων τομέων. Ενδεικτικά, μερικοί από αυτούς τους κλάδους, είναι οι ακόλουθοι:
q Κλινική Ψυχολογία: μελετά τις ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις και ασχολείται με την διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία γνωστικών, συναισθηματικών, συμπεριφορικών και κοινωνικών διαταραχών. Ο κλινικός ψυχολόγος εφαρμόζει αρχές, μεθόδους και διαδικασίες για την πρόληψη, κατανόηση, αξιολόγηση-διάγνωση με ψυχοτεχνικά μέσα, καθώς και μεθόδους παρέμβασης και αποκατάστασης σε άτομα, οικογένειες και ομάδες που παρουσιάζουν ψυχικές δυσλειτουργίες και δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά. Εφαρμόζεται κυρίως σε κλινικά- ιατρικά περιβάλλοντα, όπως ψυχιατρικές δομές, κλινικές, κέντρα ψυχικής υγείας.
q Συμβουλευτική Ψυχολογία: ασχολείται με την προώθηση ή την αποκατάσταση της ψυχικής υγείας του ατόμου, που έχει διταραχθεί από εσωτερικές συγκρούσεις ή από ποικίλες επιδράσεις του περιβάλλοντος. Ο συμβουλευτικός ψυχολόγος βοηθά τον συμβουλευόμενο να βελτιώσει την ψυχική του κατάσταση,να ανακουφιστεί από το συναισθήμα της λύπης, να επιλύσει κρίσιμες καταστάσεις, να αναπτύξει την ικανότητά του να λαμβάνει μόνος του αποφάσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο να εδραιώσει το άτομο αρμονικές σχέσεις με τον περίγυρό του (κοινωνικό, φιλικό, οικογενειακό, εργασιακό περιβάλλον). Απευθύνεται κυρίως σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μέσο υγιή πληθυσμό
q Κοινωνική Ψυχολογία: μελετά τις ψυχολογικές ιδιότητες του ατόμου από τη σκοπία των κοινωνικών παραμέτρων, το πώς δηλαδή διαμορφώνονται οι αντιλήψεις, οι αξίες και οι σχέσεις του ατόμου υπό την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Μέσα από την έρευνα, η κοινωνική ψυχολογία έχει δείξει ότι η συμπεριφορά του ατόμου είναι εξαρτάται τόσο από το συνδυασμό των ιδιαίτερων προσωπικών γνωρισμάτων όσο και από τις συνθήκες του περιβάλλοντος στις οποίες βρίσκεται.
q Οργανωτική Ψυχολογία (ή ψυχολογία της εργασίας): ασχολείται με την εφαρμογή αρχών, θεωριών και μεθόδων της ψυχολογίας στον εργασιακό χώρο, με στόχο την βελτίωση της λειτουργίας των οργανισμών και την ποιότητα της ζωής των εργαζομένων. Οι οργανωτικοί ψυχολόγοι μπορούν να εργαστού σε τμήματα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού, σε εταιρείες συμβούλων επιχειρήσεων και ως σύμβουλοι επιλογής, εκπαίδευσης και ανάπτυξης προσωπικού.
q Σχολική Ψυχολογία: εξετάζει τις ψυχολογικές διαστάσεις της μαθησιακής διαδικασίας και συστήνει τρόπους παροχής ολοκληρωμένων ψυχολογικών υπηρεσιών σε παιδιά, έφηβους και οικογένειες μέσα στα πλαίσια του σχολικού πλαισίου. Το έργο του σχολικού ψυχολόγου αφορά στην διάγνωση, πρόληψη και ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση δυσκολιών μάθησης και προσαρμογής στους μαθητές καθώς και στην παροχή συμβουλευτικής στους εκπαιδευτικούς για την αντιμετώπιση δυσκολιών και προβλημάτων προσαρμογής του παιδιού. Σκοπός των υπηρεσιών της σχολικής Ψυχολογίας είναι η διευκόλυνση της διαδικασίας της μάθησης, η προαγωγή της ψυχικής υγείας και η σύνδεση των εκπαιδευτικών δομών με την οικογένεια και την τοπική κοινότητα.
q Εξελικτική Ψυχολογία: εξετάζει το φυσιολογικό πρότυπο ανάπτυξης στα επιμέρους εξελικτικά στάδια ανάπτυξης σε όλο το φάσμα της ζωής, και προτείνει τρόπους αντιμετώπισης των αποκλίσεων που είναι δυνατόν να προκύψουν σε κάθε στάδιο ανάπτυξης.
q Γνωστική Ψυχολογία: ασχολείται με τη μελέτη και ανάλυση των εσωτερικων λειτουργιών που διέπουν τις γνωστικές δραστηριότητες όπως είναι η μνήμη, η μάθηση, η αντίληψη, η κατανόηση, η γλώσσα, η σκέψη, η επίλυση προβλημάτων κ.ά
q Ψυχολογία της Υγείας: μελετά και παρεμβαίνει στους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που συμβάλλουν στη διατήρηση και προαγωγή της σωματικής υγείας, στην εκδήλωση και έκβαση της ασθένειας, επικεντρώνεται στις αιτίες των ασθενειών και στη διάγνωσή τους, μελετά τα φαινόμενα που αναπτύσσονται εντός του συστήματος υγείας και στοχεύει στην πρόληψη και την ολιστική θεραπεία των ασθενειών
q Βιολογική Ψυχολογία: μελετά τον τρόπο με τον οποίον ο εγκέφαλος και το υπόλοιπο νευρικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού επηρεάζουν–δημιουργούν την εμπερία, τη συμπεριφορά και την αίσθηση της ταυτότητας του ατόμου
Τι είναι Ψυχοθεραπεία
Παρότι η λέξη ψυχοθεραπεία χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά στην καθημερινή ζωή της σημερινής εποχής, το περιεχόμενο της δεν είναι απόλυτα σαφές. Η λέξη φαίνεται να αναφέρεται σε διαδικασίες και μεθόδους μεταξύ των οποίων εντοπίζονται σημαντικές διαφορές.
Από μια απλή ετυμολογική ανάλυση, η λέξη αποτελείται από τη σύνθεση δυο διακριτών εννοιών, της ψυχής και της θεραπείας. Όμως η λέξη ψυχοθεραπεία πρόκειται πράγματι να επιτελέσει το σκοπό της δημιουργίας της, την θεραπεία, δηλαδή, της ψυχής? Τι ακριβώς εννοούμε όταν αναφερόμαστε στην ψυχοθεραπεία?
Ως Ψυχοθεραπεία ορίζεται σύμφωνα με τον Wolberg (1977)[1] η επέμβαση με ψυχολογικά μέσα σε προβλήματα ψυχοσυναισθηματικής – συγκινησιακής φύσης, όπου ένα ειδικά εκπαιδευμένο άτομο σκόπιμα δημιουργεί μια επαγγελματική σχέση με τον πελάτη- ασθενή προκειμένου να :
·Αφαιρέσει, τροποποιήσει ή να καθυστερήσει υπάρχοντα συμπτώματα
·Μεσολαβήσει σε διαταραγμένους τρόπους συμπεριφοράς
·Προάγει θετική εξέλιξη στην προσωπικότητα
Στην ψυχοθεραπεία καταφεύγει ένα άτομο, όταν
· υποφέρει από κάποιο οξύ σύμπτωμα (π.χ. κατάθλιψη, άγχος, κρίσεις πανικού κτλ)
· υποφέρει από κάποια χρόνια κατάσταση (π.χ. εξάρτηση) η οποία του προξενεί
δυσκολίες στο να ζήσει μια ικανοποιητική ζωή ή να επιτύχει τους στόχους του.
Πότε επιλέγει κανείς την ψυχοθεραπεία?
Για να επιλέξει ένα άτομο την οδό της ψυχοθεραπείας απαιτείται η αναγνώριση, ως ένα βαθμό, εκ μέρους του ατόμου ότι η δυσκολία που αντιμετωπίζει σχετίζεται με κάποιον τρόπο με τον ίδιο του τον εαυτό και όχι τόσο με το εξωτερικό περιβάλλον του. Η προσπάθεια του ατόμου να κατανοήσει ποια είναι η δική του συμμετοχή στις επαναλαμβανόμενες δυσάρεστες καταστάσεις που βιώνει αλλά και η επιθυμία του να αλλάξει την γενική δυσφορία που νιώθει, αποτελούν τους βασικούς λόγους που οδηγούν ένα άτομο στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Άλλοτε πάλι, ένα άτομο μπορεί να προσέλθει σε ψυχοθεραπεία εξαιτίας παραπομπών ή προτροπής από τρίτους (π.χ. γονείς, σύζυγοι, εργασιακό περιβάλλον, οικογενειακός γιατρός κτλ).
Συνοπτικά, θα λέγαμε ότι η ψυχοθεραπεία είναι μια επαγγελματική σχέση που χαρακτηρίζεται από μια επίσημη μορφή αλληλεπίδρασης μεταξύ δυο ατόμων (και κάποιες φορές περισσοτέρων μερών- ομαδική ψυχοθεραπεία), η οποία βασίζεται σε κάποια θεωρία ή μοντέλα ερμηνείας της ανθρώπινης φύσης και εφαρμόζει ποικίλες μεθόδους για να επιτύχει την αλλαγή- βελτίωση- εξάλειψη των συμπτωμάτων που βιώνει ο θεραπευόμενος. Τα συμπτώματα ή προβλήματα που αντιμετωπίζει ο θεραπευόμενος σχετίζονται με δυσλειτουργίες σε επίπεδο γνωστικό, συναισθηματικό και συμπεριφοράς. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να λάβει χώρα σε ατομικό ή/και ομαδικό πλαίσιο.
Ο ευρωπαϊκός σύνδεσμος για την ψυχοθεραπεία αναφέρει ότι η Ψυχοθεραπεία είναι ένας διακριτός – ανεξάρτητος επιστημονικός κλάδος, η εξάσκηση του οποίου αναφέρεται σε ένα ανεξάρτητο ελεύθερο επάγγελμα. Η εκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία λαμβάνει χώρα σε ένα προχωρημένο, επιστημονικό επίπεδο υψηλών προσόντων και περιλαμβάνει θεωρία, προσωπική θεραπεία και εποπτευόμενη πρακτική ενώ η πρόσβαση στην ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση απαιτεί προηγούμενη εκπαίδευση κατά προτίμηση σε ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Η άσκηση της ψυχοθεραπευτικής εργασίας υπάγεται και ακολουθεί κανόνες επαγγελματικής δεοντολογίας[2]
[1] Χριστοπούλου, Α (1997). Ψυχοθεραπείες Α’. Πανεπιστημιακές σημειώσεις. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πρόγραμμα Ψυχολογίας.
[2] Για περισσότερες πληροφορίες στο σύνδεσμο http://www.psychother.com/eap/
