Βασίζεται σε αναρτημένη ανακοίνωση των Σ.Δουλάμη & Α-Σ. Αντωνίου [1]
Εισαγωγή
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία ως βασικές πηγές εργασιακού στρες στην δικηγορία έχουν επισημανθεί:
q πίεση χρόνου, υπερβολικές απαιτήσεις & πολλές ώρες εργασίας
q κοινωνικές αλληλεπιδράσεις & διαπροσωπικές σχέσεις κατά τη συναναστροφή των δικηγόρων με πελάτες, συναδέλφους και δικαστές
q έλλειψη χρόνου, οικονομικές ανησυχίες, ανάγκη για να κερδηθεί η δίκη
q πίεση για απόδοση & συγκρούσεις εργασίας –οικογένειας
q προσωπικά χαρακτηριστικά: τελειοθηρία, ανταγωνισμός, έλλειψη συναισθηματικής επίγνωσης, τάση εργασιομανίας
Επιπτώσεις του στρες
o το εργασιακό στρες συνιστά ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα υγείας του σύγχρονου κόσμου με δυσμενείς επιπτώσεις τόσο στο άτομο όσο και στον οργανισμό
o οι δικηγόροι συγκαταλέγονται ανάμεσα στα τρία επαγγέλματα με τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την εμφάνιση μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής
o η κατάχρηση αλκοόλ στους δικηγόρους ανέρχεται στο 20-30 % για τη Βρετανία και στο 15-18% για την Αμερική
o οι δικηγόροι εμφανίζουν κατάθλιψη, άγχος & άλλα ψυχολογικά προβλήματα σε διπλάσια συχνότητα από τον γενικό πληθυσμό στην Αμερική
q Για την αντιμετώπιση του εργασιακού στρες, οι δικηγόροι τείνουν να υιοθετούν στρατηγικές αντιμετώπισης εστιασμένες στο πρόβλημα. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης που εστιάζονταν στο συναίσθημα και στην αναζήτηση βοήθειας σχετίζονται περισσότερο με την αντιμετώπιση του διαπροσωπικού στρες.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ
Μεθοδολογία
Η παρούσα μελέτη εξετάζει τους παράγοντες εργασιακού στρες και τις τεχνικές αντιμετώπισής του, στο πλαίσιο άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος.
Σκοπός της έρευνας είναι να επισημάνει:
q τις πηγές εργασιακού στρες των ελλήνων δικηγόρων
q τις βασικές σωματικές εκδηλώσεις εξαιτίας του εργασιακού στρες
q τους παράγοντες επαγγελματικής ικανοποίησης των ελλήνων δικηγόρων
q τις συχνότερες στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες που χρησιμοποιούνται
Δείγμα: συμμετείχαν 213 δικηγόροι μέλη του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (δημογραφικά στοιχεία: 97 άντρες και 116 γυναίκες, 131 άγαμοι, 70 έγγαμοι, 12 διαζευγμένοι, η ηλικία κυμαίνεται από 22 έως 56 ετών)
Ψυχομετρικά εργαλεία & Διαδικασία: στους συμμετέχοντες χορηγήθηκε το «Ερωτηματολόγιο Επαγγελματικών Συνθηκών και Εργασιακού Στρες Δικηγόρων» (Cooper & Αντωνίου, 2002), (Cronbach α = 0,75 - 0,90). Περιλαμβάνει τις κλίμακες:
q σωματικά συμπτώματα στρες: 9 προτάσεις σε κλίμακα τύπου Likert 6 διαβαθμίσεων (από 1= ποτέ έως 6= πολύ συχνά)
q πηγές εργασιακού στρες: 42 προτάσεις, κλίμακα τύπου Likert 6 διαβαθμίσεων (από 1= δεν αποτελεί καθόλου πηγή στρες έως 6= αποτελεί πολύ μεγάλη πηγή στρες)
o 5 παράγοντες: αλληλεπίδραση με συνάδελφους, απαιτήσεις δικηγορίας, πελάτες, ευθύνη, λειτουργία δημοσίου
q παράγοντες επαγγελματικής ικανοποίησης: 10 προτάσεις σε κλίμακα τύπου Likert 7 διαβαθμίσεων(από 1= είμαι ιδιαιτέρως δυσαρεστημένος/η έως 7= είμαι ιδιαιτέρως ικανοποιημένος/η)
q στρατηγικές αντιμετώπισης στρες: 19 προτάσεις σε κλίμακα τύπου Likert 6 διαβαθμίσεων (από 1= ποτέ δεν το χρησιμοποιώ έως 6= το χρησιμοποιώ σχεδόν πάντα) -2 παράγοντες: κοινωνική υποστήριξη–χόμπι, οργάνωση εργασίας
q κλίμακα δημογραφικών-βιογραφικών στοιχείων.
ΕΥΡΗΜΑΤΑ και ΣΥΖΗΤΗΣΗ
σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας
q άνδρες και γυναίκες τείνουν να αξιολογούν κοινούς εργασιακούς παράγοντες ως στρεσογόνους
q τα υψηλότερα επίπεδα στρες σημειώνονται στις ηλικιακές ομάδες των 22-29 & 46-55 ετών
q ως προς τα σωματικά συμπτώματα σημειώθηκαν
- αδυναμία πρωινής έγερσης
- αίσθημα κόπωσης και καταβολής δυνάμεων
- έντονη τάση για φαγητό & ποτό ή έντονο κάπνισμα
q η σωματική υγεία των δικηγόρων επηρεάζεται θετικά από την επαγγελματική ικανοποίηση και αρνητικά από το εργασιακό στρες
q η αξιολόγηση των θετικών στοιχείων της δικηγορικής εργασίας εμφανίστηκε κοινή για άνδρες & γυναίκες, ωστόσο οι άνδρες τείνουν να αξιολογούν πιο υψηλά το στοιχείο της αυτονομίας ενώ οι γυναίκες τις ώρες εργασίας & τις διαπροσωπικές σχέσεις με συναδέλφους
q για την αντιμετώπιση του εργασιακού στρες, οι δικηγόροι τείνουν να υιοθετούν στρατηγικές που σχετίζονται με την οργάνωση της εργασίας.
q η επιλογή αυτών των στρατηγικών τείνει να μειώνεται όσο αυξάνονται οι εργασιακοί παράγοντες στρες που σχετίζονται με την αντιμετώπιση πελατών, το αίσθημα της ευθύνης για την προστασία των έννομων αγαθών και τις απαιτήσεις δικηγορίας
q οι εκτός εργασίας ενασχολήσεις και η αναζήτηση της κοινωνικής υποστήριξης τείνουν να επιλέγονται ως στρατηγικές αντιμετώπισης περισσότερο από τις γυναίκες παρά από τους άντρες δικηγόρους
q η ύπαρξη κοινωνικής υποστήριξης και η ενασχόληση με δραστηριότητες αναψυχής τείνουν να αυξάνουν την επαγγελματική ικανοποίηση και να βελτιώνουν τη ψυχοσωματική υγεία των ελλήνων δικηγόρων
q η ηλικιακή ομάδα των 30-35 ετών χρησιμοποιεί τις περισσότερες στρατηγικές αντιμετώπισης στρες σε σχέση με την ηλικιακή ομάδα των 46-55 ετών, στο δείγμα ελλήνων δικηγόρων
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ
- Παροχή ενημέρωσης για την κατανόηση της διαδικασίας του στρες
- διεργασία & επιπτώσεις του στρες σε σωματικό, ψυχολογικό και συμπεριφορικό επίπεδο
- στρατηγικές αντιμετώπισης: χρήση & αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση διαφόρων στρεσογόνων καταστάσεων
- Αναγνώριση του προβλήματος από τον συμβουλευόμενο δικηγόρο
- εντοπισμός στρεσογόνων εργασιακών παραγόντων: κατάσταση- σκέψη-αντίδραση
- χρήση καθημερινού ημερολογίου
- Αξιολόγηση – έλεγχος των συναισθημάτων & σκέψεων
- εντοπισμός των κανόνων και αντιλήψεων που διέπουν τη σκέψη
- εφαρμογή διερευνητικής/ανακριτικής στάσης
- διερεύνηση εναλλακτικών αντιλήψεων και προτύπων συμπεριφοράς
- καταιγισμός ιδεών για την ανεύρεση εναλλακτικών λύσεων
- Αναθεώρηση & αλλαγή δυσλειτουργικών σκέψεων, συναισθημάτων και μοντέλων συμπεριφοράς.
- καλύτερη διατροφή & περισσότερη σωματική άσκηση
- τεχνικές χαλάρωσης
- βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος
Βιβλιογραφικές παραπομπές
q Antoniou, A.-S., Cooper, C.L, Chrousos, G., Spielberger, C. & Eysenck, M. (Eds) (2009). Handbook οf managerial behavior and occupational health. Northampton, MA, USA: Edward Elgar.
q DeBoard,R. (1997). Δεξιότητες συμβουλευτικής στον χώρο της εργασίας. Αθήνα: Καστανιώτης
q Daicoff, S. (2006). Lawyer, know thyself: A psychological analysis of personality strengths and weakness. Washington: American Psychological Association
q Elwork, A. (2007). Stress management for Lawyers: How to increase personal & professional Satisfaction in the Law (3rd. Ed). North Wales: Vorkell Group.
q Hagan, J., & Kay, F. (2007). Even lawyers get the blues: Gender, depression and job satisfaction in legal practice. Law and Society Review, 41, 51-78
q Lawrence, R. (2002). Psychological type and job satisfaction among practicing lawyers in The United States. Capital University Law Review, 29, 979-988
q Lim, G.C., Chan, K.B., & Ko, Y.C. (2008). Work stress and coping among lawyers in Singapore. Asian Journal of Social Sciences, 36 (5), 703-744
____________________________________
[1] Σ.Δουλάμη & Α-Σ. Αντωνίου. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΠΟΥ ΒΙΩΝΟΥΝ ΟΙ ΔΙΚΗΓΟΡΟΙ ΤΟΥ ΔΣΑ, βραβευμένη αναρτημένη ανακοίνωση στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Ρέθυμνο, 6-9 Μαϊου 2010
